Koinfekcje boreliozy

1.2.1. Koinfekcje i ich rodzaje

Koinfekcje boreliozy to zespół patogenów wspólnych dla infekcji przenoszonych przez tego samego wektora, czyli przez kleszcze. Do tych drobnoustrojów zaliczyć można:

•         Babesia
•         Bartonella
•         Mycoplasmy
•         Anaplazma/Erlihioza
•         Rickettsie
•         Chlamydia Pneumoniae
•         Yersinia enterocolitica
•         Brucelloza

Koinfekcje mają wpływ na przebieg choroby i jej leczenia, zazwyczaj dają podobne objawy do samej Borrelii, dlatego trudno jest postawić odpowiednią diagnozę[1].

1.2.2. Koinfekcje – opracowanie

Babesia

Babesia to pasożytniczy pierwotniak należący do bakterii gram ujemnych, który nazywany jest psią malarią ze względu na to, iż przypomina zarodźca malarii, ale różni się tym, że wektorem zakażenia są kleszcze, a nie komary jak w przypadku malarii. Choroba wywoływana przez bakterię Babesii[2] nazywana jest babesjozą (można również spotkać babeszjoza, babezjoza), a czasami nazywa się ją piroplazmozą. Nauka wyodrębniła 13 różnych gatunków Babesii, natomiast uważa się, że jedynie cztery szczepy powodują infekcje u ludzi. Są to: Babesia venatorum, Babesia microti, Babesia divergens, a także Babesia duncani.

Babesia podobnie do zarodźca malarii, wnika do czerwonych krwinek – erytrocytów, gdzie rozwijając się i rozmnażając prowadzi do ich zniszczenia. Oprócz tego podczas infekcji Babesią może występować zastój mikrokrążenia poprzez osadzanie się w naczyniach zniszczonych erytrocytów i blokowanie włosowatych naczyń krwionośnych. Obecność fragmentów erytrocytów w krwioobiegu może powodować stany zapalne wątroby, nerek         i śledziony.

Babesia podobnie jak Borrelia również potrafi wykorzystać dwa specyficzne mechanizmy w obronie przed systemem immunologicznym człowieka:

1. Babesia znacznie spowalnia produkcję tlenku azotu (NO) w organizmie człowieka.

Jako jeden z naszych głównych mechanizmów obronnych, gdy patogen atakuje organizm jest uwalnianie tlenku azotu przez erytrocyty. Dzieje się tak ponieważ tlenek azotu jest gazem toksycznym dla wielu bakterii i pasożytów wewnątrzkomórkowych m. in. Babesii. Bakteria ta, aby przetrwać w organizmie człowieka wykształciła swój mechanizm obronny, mianowicie wydziela składnik, który jest bardzo podobny do arginazy, ta zaś występuje naturalnie w organizmie.

Arginaza to enzym, który zwrotnie hamuje produkcję NO przez erytrocyty; inaktywuje         L-argininę, która jest niezbędnym substratem w syntezie NO[3]. Suplementacja L-argininą może zahamować infekcję Babesią, ponieważ wykazuje ona wysoką wrażliwość na              L-argininę.

2. Bakteria Babesii wyróżnia się zdolnością do zmiany polaryzacji immunologicznej, dzięki czemu zmienia się ludzka odpowiedź immunologiczna z Th 1 do Th 2.

Podczas każdej infekcji komórki odpornościowe (Th) aktywują się. Zależnie od tego z jakim patogenem mamy do czynienia organizm pobudza różne typy komórek do produkcji m. in. Th 1, Th 2, Th 5 itd. Jeśli odpowiedź immunologiczna źle dopasuje mechanizm obronny do infekcji wtedy nie może zwalczyć danego patogenu, ponieważ dana odpowiedź immunologiczne eliminuje dany patogen[4]. Za odpowiedź typu komórkowego odpowiedzialne są komórki Th1 i działają przeciwko patogenom wewnątrzkomórkowym. Limfocyty Th2 zaś działają przeciwko patogenom zewnątrzkomórkowym za pomocą mechanizmów odpowiedzi humoralnej. Polaryzację[5] wykorzystuje większość koinfekcji boreliozy (bytujących wewnątrzkomórkowo). Jeśli komórki odpornościowe są spolaryzowane w kierunku Th2 wtedy mamy do czynienia z autoagresją np. notuje się schorzenia takie jak toczeń czy twardzinę układową.

Objawy infekcji Babesią[6]:

Wczesne stadium zakażenia objawia się wysoką gorączką oraz dreszczami,                 w następnej kolejności chorzy mogą zgłaszać bóle głowy, odczucie zaburzeń równowagi trudne do określenia, nocne poty, zmęczenie, brak apetytu, ucisk w klatce piersiowej, bóle mięśni i stawów, duszności, nudności, ogólnie złe samopoczucie, nadmierna potliwość,     a w przypadku zajęcia płuc także kaszel. W niektórych przypadkach może także dojść do stanów zapalnych śledzony, nerek i wątroby, a następnie do osadzania się w naczyniach włosowatych fragmentów erytrocytów co powoduje zastój mikrokrążenia i blokowanie naczyń włosowatych.

Zatem zakażenia Babsesją może przebiegać w sposób łagodny, aż po ciężki stan, który nawet może zagrażać życiu. Często łagodna postać babeszjozy bywa nierozpoznawalna ze względu na to, że przypomina objawy boreliozy.

Problem pojawia się, gdy mamy do czynienia z współistniejącymi krętkami Borrelii, ponieważ objawy zaostrzają się w wyniku czego skutki dla organizmu stają się poważniejsze a przebieg choroby cięższy. Wówczas mogą wystąpić silne bóle głowy, zajęcie OUN, anemia hemolityczna, wysoka gorączka oraz drgawki. Synergistyczne działanie krętków Borelii    i Babesii na organizm potęguje ich działanie. DNA Borelii dłużej utrzymuje się                       w krwioobiegu i staje się wyraźniejsze, kiedy równocześnie stwierdzona jest infekcja Babesią. Powstają wtedy poważniejsze skutki dla serca, układu nerwowego i stawów. Zdarzają się także przypadki, gdzie stwierdzono poprzeczne zapalenie rdzenia kręgowego z niedowładami kończyn górnych i dolnych. Gdy mamy do czynienia z połączeniem obu infekcji przebieg choroby od początku jest bardziej gwałtowny, występujące objawy są o znacząco szerszym spektrum, a okres rekonwalescencji staje się dłuższy.

Diagnostyka zakażenia Babesią[7]

Diagnostyka infekcji Babesią podobnie do Borelii stwarza wiele trudności. Dostępne testy wykazują zaledwie trzy gatunki Babesii: Babesia microti, Babesia divergens, Babesia duncani. Jeśli nastąpiło zakażenie innym gatunkiem Babesii niestety nie ma możliwości diagnozy. Wyniki testów nie zawsze są miarodajne. Zazwyczaj badanie ma na celu wykrycie przeciwciał Babesii we krwi. Testy wykonywane są metodą immunofluorescencji pośredniej w klasie IgG, ale zaleca się wykonanie również badania w klasie IgM. Dostępny jest także test test PCR Real time i jest on najbardziej wiarygodny tylko w ciągu pierwszych dwóch tygodni od momentu zakażenia. Obecne testy niestety okazują się niewystarczające               w przypadku długoletnich lub lekko przebiegających infekcji. Wyniki bywają negatywnie ujemne. Można więc być zakażonym Babesią i mieć ujemne wyniki testów. Najważniejszy wobec jest wywiad i diagnoza kliniczna pacjenta.

Bartonella

Bartonella – likeorganism (BLO) to organizm bartonello-podobny. Jest to najczęściej występujący patogen w kleszczach. Osoba chorująca na przewlekłą boreliozę i bartonellozę jednocześnie wyróżnia się charakterystycznym obrazem klinicznym. 

Bartonelloza opisywana jest również jako „choroba Kociego Pazura” natomiast poszczególne objawy BLO przekazywanej przez kleszcze różnią się od w/w choroby. Dodatkowo typowe leki na bartonellozę słabo działają na BLO – potrafią wstrzymać objawy, lecz nie eliminują ich całkowicie. Standardowe testy w kierunku rozpoznania Bartonelli często są nieczułe w przypadku BLO[8]. Dlatego też Dr Joseph J. Burrascano nazwał tę infekcję jako Bartonella-Like Organism (BLO).

Objawy ze strony centralnego układu nerwowego, które są znacznie częstsze od pozostałych objawów chronicznej boreliozy są wskazówką do rozpoznania koinfekcji BLO. Wśród tych objawów można wyróżnić: zwiększoną drażliwość, stany lękowe, roztrzęsienie, zaburzenia snu, a także padaczki.[9] Ponadto występują objawy silnej encefalopatii tzn. zmieszanie, niedobory poznawcze. Równie charakterystyczne mogą być bóle brzucha, nieżyt żołądka, ból, piecznie, swędzenie lub wysypki stóp od strony podeszwowej oraz dłoni od wewnętrznej strony, zazwyczaj przed południem, wyczuwalne guzki podskórne wzdłuż kończyn, czerwone, grudkowate wysypki, które są również w postaci czerwonych pasków przypominających rozstępy[10]. Nierzadko powiększone węzły chłonne oraz ból gardła. Badania na zwierzętach dowodzą, że Bartonella jest przekazywana poprzez łożysko matki[11].

Z uwagi na to, że standardowe testy nie są na tyle czułe by wykryć BLO diagnozę trzeba postawić w oparciu o objawy kliniczne. Koinfekcję BLO trzeba brać pod uwagę     w przypadku intensywnie leczonych na chorobę z Lyme wykazujących ciągle objawy encefalopatii oraz u osób, które nigdy nie były leczone pod kątem BLO[12].

Mycoplasma

Dawniej uważano, że Mycoplasmy powodują głównie zapalenie płuc i infekcje układu moczowo-płciowego, natomiast dzisiejsze postępy w nauce pokazują, że Mycoplasmy powodują wielonarządowe stany zapalne i przyczyniają się do wielu chorób przewlekłych.

Mycoplasma nie stwarza zagrożenia życia jak niektóre koinfekcje. Układ odpornościowy w pierwszej kolejności zawsze będzie chronił mózg, za wszelką cenę, dlatego organizm rzadko koncentruje się na niej w początkowej fazie zakażenia. Aktywna infekcja nie powoduje więc problemów poznawczych jak Babesia czy Bartonella[13]. Często przyczyną nadwrażliwości na dotyk oraz nietypowych różnych wysypek jak również wielopostaciowego rumienia jest Mycoplasma, ponieważ lubi zagnieżdżać się w warstwie powięzi skóry, która znajduje się bezpośrednio pod górną warstwą skóry. 

Gdy układ odpornościowy zostaje zaatakowany przez drobnoustroje nadaje priorytet    i skupia się na tym, który obecnie postrzega jako najbardziej niebezpieczny dla organizmu. Mycoplasma jest koinfekcją, która występuje u wielu osób z chorobą z Lyme[14]. Nie posiada błony komórkowej przez co może przybierać różną formę np. ziarenek, pałeczkę czy też form nitkowatych przypominających grzybnie oraz dzięki temu jest odporna na antybiotyki. Mycoplasma jest małą bakterią, która ma rozwinięte zdolności adaptacyjne do zmieniających się warunków środowiska. Dlatego też potrafi się przemieszczać bez problemu pomiędzy różnymi gatunkami. Zmienia strukturę swojego genomu, aby przystosować się do życia w nowych warunkach[15]. Żyje zarówno na powierzchni komórki jak                            i wewnątrzkomórkowo, co pozwala jej na łatwą reprodukcję i ochronę przed systemem immunologicznym gospodarza, od którego jest uzależniona i nie potrafi żyć poza nim[16]. Potrafi gromadzić się na śródbłonkowej wyściółce, tej która składa się z komórek wyścielających krew i naczynia limfatyczne. Może powodować chroniczne stany zapalne        i przenikliwy ból.

Osoby cierpiące na uporczywe migreny, mogą mieć dominującą infekcję Mycoplasmą. Bakteria ta podrażnia układ naczyniowy w mózgu, wywołuje stany zapalne jelit, stwarza problemy z układem oddechowym. Gdy drobnoustroje są aktywne atakują śródbłonkową wyściółkę jelit i płuc. Nierzadko pojawiają się w pęcherzu. Śródmiąższowe zapalenie pęcherza moczowego jest częściej przyczyną zakażenia Mycoplasmą, aniżeli Bartonellą[17].

Zwykle patogeny te infekują również tkankę mózgową oraz białe i czerwone krwinki. Różne szczepy mają preferencje dla pewnych tkanek, ale wszystkie gatunki Mykoplasm mają zdolność infekowania dowolnego typu tkanki i wszystkich układów narządów.

Zakażenie Mycoplasmą zwykle przebiega bardzo różnie, od bezobjawowej, aż po infekcję układową. Natomiast w połączeniu z bakterią Borrelii bywa, że powodują infekcje systemowe, zajmując tym samym każdy organ i będąc przyczyną wielu chronicznych schorzeń. Pobudza układ immunologiczny gospodarza, chowając się wewnątrz komórek. Jest powiązana z wieloma chorobami autoimmunologicznymi Liczne badania dowodzą, że bakterie te niszczą osłonki mielinowe przez co przyczyniają się do powstawania stwardnienia rozsianego oraz stwardnienia zanikowego bocznego, fibriomialgii lub zespołu przewlekłego zmęczenia. Mogą też mieć wpływ na powstawanie mięśniaków[18] [19] [20]. 

Tabela 2. Objawy Mycoplasmy, zbiór badań naukowych

Źródło: Opracowanie własne

Ehrlichioza/anaplazmoza

Anaplazma oraz Ehrlichia są bakteriami Gram-ujemnymi o niewielkich rozmiarach, bo 0,5-2 mikrometrów należące do patogenów wewnątrzkomórkowych, zbliżonych budową do riketsji. Gatunki, które są patologiczne dla człowieka to A. phagocytophilium oraz             E. chaffeensis. Ta pierwsza A. phagocytophilium wywołuje erlichiozę monocytarną           (w szczególności można znaleźć je wśród drobnoustrojów jakimi są makrofagi i monocyty). Druga zaś powoduje E. chffeensis erlichiozę granulocytarną (tutaj głównym miejscem,          w którym można zlokalizować te bakterie są granulocyty obojętnochłonne                           i kwasochłonne)[37]. Bakterie te rozmnażają się w leukocytach i monocytach. Dzięki zdolności upośledzenia neutrofili mają zdolność by przeżyć wewnątrz komórek gospodarza i niszczyć drobnoustroje.  Wnikają do organizmu, gdzie mogą przemieszczać się za pomocą układu krwionośnego i chłonnego, atakują komórki naczyń krwionośnych i układu siateczkowo – śródbłonkowego. Dzięki rozpadowi komórek drobnoustroje dostają się do krwi i wówczas dochodzi do ponownego zakażenia wielu narządów i tkanek. Wskutek tego dochodzi do pozbawienia organizmu funkcji bakteriobójczych. Anaplazmoza/erlichiozę zazwyczaj powiązana jest z małopłytkowością (trombocytopenią) i jest wielonarządową chorobą zakaźną ludzi i zwierząt. Częściej występującą erlichiozą jest erlichioza monocytarna. Wektorem zakażenia zazwyczaj są kleszcze Ixodes (I. ricinus, I. pacificus, I. scapularis, I. persulcatus), ale bakteriami tymi można zarazić się od gryzoni, jak również podczas transfuzji krwi[38]. Czas inkubacji choroby to od 1 do 60 dni, ale zazwyczaj wynosi on kilkanaście dni. Erlichioza może przebiegać gwałtownie, natomiast zdążają się także przypadki bezobjawowe, a objawy są podobne do boreliozy i mogą zostać jej mylnie przypisane. Jako koinfekcja boreliozy pojawia się w 15% przypadków.

Objawy erlichiozy

Głównymi objawami są: gorączka (38-39°C), dreszcze, nadmierne pocenie się, bóle głowy, stawów i mięśni, trombocytopenia i leukopenia, w badaniu widoczne powiększenie wątroby lub/i śledziony (często z cechami uszkodzenia hepatocytów), brak koncentracji, światłowstręt, ogólne osłabienie, hiponatremię, brak apetytu, szmery serca skurczowe, suchy kaszel, zapalenie spojówek, wysypkę i wiele innych[39][40]. Gdy bakterie atakują układ oddechowy może pojawić się atypowe zapalenie płuc z naciekami oraz problem                      z nabieraniem oddechu. Dolegliwości z układu pokarmowego to mdłości, biegunka, wymioty,   a także bóle brzucha[41]. Z uwagi na to, że bakterie uszkadzają limfocyty i leukocyty powstają liczne okołonaczyniowe nacieki limfocytarne, a także ziarniniaki. Jak w przypadku pozostałych koinfekcji występują również objawy neurologiczne m.in. niedowłady, utraty świadomości, które mogą wskazywać na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych[42].

Nasilenie objawów występuje u osób chorych jednocześnie na boreliozę. Zachorowania najczęściej występują od kwietnia do października, szczyt zachorowań przypada w lipcu[43].

Zazwyczaj kliniczne objawy anaplazmoy/erlihiozy ustępują samoistnie w ciągu kilku dni, ale zdążają się przypadki z ciężkimi powikłaniami zagrażającymi życiu[44]. Może wystąpić ciężka niewydolność nerek, rozpad mięśni, wysięk osierdziowy i zapalnie mięśnia sercowego, zespół ostrej niewydolności oddechowej[45] [46].

Riketsje

Riketsje są grupa Gram-ujemnych bakterii w postaci pałeczek, wielkości od 300 do 2000 nm. Bakterie te są podobne do wirusów, ponieważ są bezwzględnymi wewnątrzkomórkowymi pasożytami, które rozmnażają się tylko w komórkach żywiciela, powodując przy tym szereg licznych chorób – riketsjoz. Riketsje najczęściej pasożytują na stawonogach takich jak kleszcze, wszy, pchły i roztocza[47]. Wśród najbardziej niebezpiecznych chorób wywoływanych riketsjami można wymienić tyfus plamisty, gorączka Q oraz gorączka plamista i gorączka plamista Gór Skalistych. Choroby te brzmią egzotycznie i wydaje się, że w dzisiejszych czasach są wyeliminowane, ale okazuje się jednak, iż są spotykane wśród koinfekcji boreliozy wcale nierzadko.

Rickettsia jest jedną z wielu koinfekcji Borrelii i występuje u około 15% zakażonych osób. U osób z boreliozą nasilają się objawy choroby riketsjowej. Rickettsia stanowi problem diagnostyczny ze względu na silne reakcje krzyżowe, które występują w testach serologicznych. Zakażenia nowymi rickettsjami opisane metodami biologii molekularnej obejmują: japońską gorączkę plamistą (R. japonica), gorączkę plamistą Wyspy Flindersa     (R. honei), afrykańską gorączka kleszczową (R. Africae), kalifornijską Rickettsia                  (R. japonica, R. felis), TIBOLA (R. slovaca) i wcześniej nienazwane wywołane przez zakażenie Rickettsia Heilongjiang, R. aeschlimannii, R. parkeri, R. helvetica. Ponadto grupa bakterii Rickettsia obejmuje infekcje wywołane przez drobnoustroje z rodzaju Coxiella, Ehrlichia i Bartonella.

Riketsje wywołują efekt cytotoksyczny, kiedy namnażają się w komórkach śródbłonka naczyń włosowatych, a w konsekwencji niszczone są komórki śródbłonka, powodujące zapalenie naczyń. W rezultacie tworzą się rozsiane wielonarządowe zmiany, znajdujące się   w drobnych naczyniach skóry, serca, płuc, nerek, mózgu oraz innych narządach endogennych. Przyczynia się to do tworzenia nacieków wkoło uszkodzonych naczyń, martwicę ogniskową, spowolnienie przepływu krwi przez naczynia włosowate oraz tworzenie się obrzęków okołonaczyniowych. Zdarzają się przypadki, u których dochodzi do zespołu rozsianego krzepnięcia wewnątrznaczyniowego (DIC)[48] [49].

Tabela 3. Objawy riketsjoz. Zbiór badań naukowych.

Źródło: Opracowanie własne

Chlamydia

Chlamydie należą do wewnątrzkomórkowych bakterii Gram-ujemnych o niewielkich rozmiarach. Już 5 tysięcy lat temu odnotowano pierwsze wzmianki o przypadkach infekcji chlamydiami. Z uwagi na to, że te mikroorganizmy podobnie jak wirusy, namnażają się wewnątrz komórek gospodarza, dzięki temu mają możliwość rozprzestrzeniania się po całym organizmie za pomocą układu krwionośnego, powodując przewlekłe infekcje. Można wyróżnić trzy gatunku tych bakterii, które są patogenne dla ludzi: Chlamydia pneumoniae (CP), Chlamydia trachomatis (CT) oraz Chlamydia psittaci, a dwie pierwsze występują jako koinfekcje boreliozy. Wektorem tych bakterii są kleszcze oraz owady posiadające aparat kłująco-ssący takie jak komary i meszki. Do zakażenia dochodzi także drogą płciową          i kropelkową[54].

Chlamydia pneumoniae jest bakterią występującą licznie na całym świecie. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową z człowieka na człowieka zwłaszcza                            w pomieszczeniach zamkniętych, jak również za pomocą stawonogów. Zazwyczaj infekcje są łagodne lub bezobjawowe, a ze względu na brak charakterystycznych objawów u większości chorych nie są rozpoznawane, ani diagnozowane. Do pierwszego zakażenia najczęściej dochodzi jeszcze w dzieciństwie, zazwyczaj między 5 a 10 rokiem życia, szacunkowo każdy człowiek może przejść zakażenie Chlamydia pneumoniae dwu, a nawet trzykrotnie.               W wykazach seroepidemilogicznych okazuje się, że 50-70% osób dorosłych posiada swoiste przeciwciała, a ich wielkość wzrasta z wiekiem, ponadto przeciwciała częściej występują        u mężczyzn niż u kobiet120. Infekcja może mieć ostry przebieg zarówno u dzieci jak           i dorosłych, a w szczególności, kiedy zakażeniu towarzyszy inny patogen np. Streptococcus pneumoniae. Infekcja może mieć też charakter przewlekły.

Chlamydia trachomatis najczęściej jest przenoszona droga płciową, a co za tym idzie przyczynia się do powstawania różnych patologii w układzie moczowo-płciowym. Chlamydie lokalizują się w centrum biofilmu Borrelii dzięki czemu są trudną do zniwelowania mieszaną strukturą patogenną, przez co obie czerpią korzyści.

Tabela 4. Objawy zakażenia Chlamydią pneumoniae i Chlamydią Trachomatis

Źródło: Opracowanie własne

Jersinioza

Przewlekła, a zarazem ostra choroba zakaźna wywoływana przez niewielkie pałeczki Gram-ujemne Yersinia enterocolitica i Y. pseudotuberculosis, jest przypisana do rodziny Enterobacteriaceae. Najczęstszą przyczyną zapalenia jelita cienkiego i grubego jest właśnie Y. enterocolitica, natomiast zakażenia Y. pseudotuberculosis przebiegają zazwyczaj w postaci zapalenia węzłów krezkowych (adenitis mesenterica).

Drobnoustrój ten występuje w przewodzie pokarmowym wielu gatunków zwierząt między innymi u ptaków, dzikich zwierząt, gryzoni, zwierząt hodowlanych, a najczęściej        u psów, kotów czy świń.[77] Co za tym idzie narażone na skarżenie są produkty mleczne (mleko, lody) Źródłem infekcji może być przechowywane w zimnych miejscach mięso, gdyż Y. enterocolitica posiada zdolność do wzrostu w temperaturze 4°C.[78]

Istnieje wiele badań, które potwierdzają związek między Yersinia enterocolitica           i chorobą Hashimoto[79] [80] [81] [82]. Bakteria atakuje jelita powodując biegunki (zwykle wodniste lub krwawe), wymioty, bóle brzucha i gorączkę[83]. Yersinia może powodować prawostronny ból brzucha, który bywa mylony z zapaleniem wyrostka robaczkowego[84]. Wysypka skórna, a właściwie rumień guzowaty (czerwone lub fioletowe zmiany) występuje tylko u niektórych chorych i pojawia się od 2-20 dni po zakażeniu, głównie na nogach i torsie u kobiet, ale zwykle ustępuje w ciągu miesiąca[85]. Yersinia często wywołuje stan zapalny aktywując przy okazji inne bakterii,e a sama „ukrywa” się w miejscach nie dostępnych dla układu odpornościowego. Przewlekła Yersinioza powoduje ból stawów i wówczas może rozwinąć się reaktywne zapalenie stawów, które chory przypisuje boreliozie.[86][87] Gdy nasz układ odpornościowy jest osłabiony, a Yersinioza rozprzestrzenia się w wątrobie, śledzionie   i w krwioobiegu może zagrażać życiu.[88] [89]

Bruceloza

Bruceloza jest wywoływana przez pałeczkę Brucella i jest bardzo powszechna. Żyje   w systemie immunologicznym, w komórkach makrofagów, które są odpowiedzialne za naszą obronę przed infekcjami.

Brucella przenoszona jest na człowieka przez kleszcze, pchły, muchy i komary. Można się nią również zarazić drogą pokarmową poprzez spożywanie pokarmów skażonych pałeczkami brucelozy, na skutek zranienia skóry oraz poprzez drogę oddechową, wdychając cząsteczki bakterii podczas kontaktu z zakażonym zwierzęciem[90]. Ta choroba przenoszona jest również przez kontakt seksualny. Może przybierać postać ostrą, podostrą i przewlekłą[91].

Kleszcz infekuje bakteriami Brucella poprzez krwioobieg i migruje do regionalnych węzłów chłonnych, gdzie patogeny rozmnażają się[92]. Następnie poprzez komórki makrofagów, które znajdują się w każdym narządzie w całym ciele, w wątrobie, mózgu, śledzionie, układzie limfatycznym, płucach, sercu, jelicie, nawet w łożysku, dochodzi do infekowania wielu narządów co powoduje rozwój poważnych symptomów[93].

Okres inkubacji dla Brucella może wynosić od kilku dni do wielu miesięcy. Kiedy bakterie Brucella są uwalniane do krwi, często występują objawy grypopodobne, takie jak stan podgorączkowy, bóle mięśniowe i złe samopoczucie[94]. Po tym początkowym stadium objawów przechodzą w drugi etap infekcji, który po nieleczeniu staje się przewlekły               i powoduje szerokie spektrum niepokojących objawów, takich jak: dreszcze czasem gorączka, poty (ich zapach przypomina zapach mokrego siana), utrata apetytu, utrata masy ciała, bóle brzucha, bóle głowy, zmęczenie, powiększona wątroba lub śledziona[95] [96], ropnie wątroby[97], powiększone węzły chłonne, osłabienie, ból stawów, bóle całego ciała, zapalenie nerek[98], ból w klatce piersiowej, kaszel i uczucie duszności, zapalenie wsierdzia[99], zaburzenia hormonalne, ropnie tarczycy[100] powikłania ciążowe, a nawet poronienia[101] [102].

Choroba atakuje układ nerwowy, u niektórych zainfekowanych przekształca się         w neurobrucelozę[103], która może nękać chorego latami. Towarzyszą jej niepokojące objawy jak np. długie bóle głowy, trwające wiele dni, a nawet miesiące, zawroty głowy, zapalenie nerwu wzrokowego[104], dzwonienie w uszach, neuropatia obwodowa z uczuciem drętwienia czy kłucia, osłabienie i chwiejne chodzenie, utrata pamięci, zmiany w świadomości osobistej   i społecznej, psychoza, impulsywność, zmiana osobowości, zmiany w zachowaniu, lęk, drażliwość, depresja, panika i rozproszenie.[105] [106] Uciążliwe objawy zanikają na tygodnie lub

miesiące po czym powracają z większą siłą.

Bruceloza jest wieloukładową infekcją wywołującą stan zapalny, który może zaburzyć pracę pnia mózgu, wzgórze i system limbiczny i inne obszary mózgu powodując niedowłady   i paraliże[107].

„Złotym standardem” w diagnozie brucelozy jest kultura, czyli wyhodowanie bakterii z próbki krwi, ale wymaga to długiego okresu i często kończy się niepowodzeniem. Aby hodowla z krwi wykryła prawdziwą infekcję, bakterie muszą krążyć w krwioobiegu, a to zdarza się rzadko. Częściej polegamy na testach pośrednich, które badają produkcję przeciwciał, co nazywa się testem aglutynacji surowicy (SAT – sero-agglutination test). Jest to test dostępny w większości laboratoriów. Badania wykazały jednak, że ten test nie jest najdokładniejszy, ponieważ daje często wyniki fałszywie pozytywne[108]. Tak więc dla potwierdzenia choroby pozostają testy serologiczne, czyli test ELISA, którego celem jest wykrycie swoistych przeciwciał. Test jest niestety tylko czuły, gdy mówimy o ostrej lub podostrej chorobie.

[1] Berghoff W. Chronic Lyme Disease and Co-infections: Differential Diagnosis. Open Neurol J. 2012;6:158-78. Epub 2012 Dec 28. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23400696/ dostęp z dnia 14.07.2021

[2] Antunes S, Rosa C, Couto J, Ferrolho J, Domingos A. Deciphering Babesia-Vector Interactions. Front Cell Infect Microbiol. 2017 Sep 29;7:429. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29034218/, dostęp z dnia 17.04.2021

[3]Stephen Harrod Buhner, Pokonać Boreliozę naturalne sposoby zapobiegania i leczenia boreliozy i jej koinfekcji, Wydawnictwo Stowarzyszenie Chorych na Boreliozę 2010r. str. 38

[4] Tamże, s. 39

[5] Keroack CD, Elsworth B, Duraisingh MT. To kill a piroplasm: genetic technologies to advance drug discovery and target identification in Babesia. Int J Parasitol. 2019 Feb;49(2):153-163 Epub 2018 Nov 1, pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30391230/ dostęp z dnia 22.04.2021

[6] Stephen HarrodBuhner, Pokonać Boreliozęnaturalne sposoby zapobiegania i leczenia boreliozy i jej koinfekcji, Wydawnictwo Stowarzyszenie Chorych na Boreliozę 2010r. s. 40

[7] Chauvin A, Moreau E, Bonnet S, Plantard O, Malandrin L. Babesia and its hosts: adaptation to long-lasting interactions as a way to achieve efficient transmission. Vet Res. 2009 Mar-Apr;40(2):37. Epub 2009 Apr 21, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19379662/ dostęp z dnia 22.04.2021

[8] Klimaszewski A. Borelioza i współinfekcje, Stowarzyszenie chorych na boreliozę 2009, s. 65

[9] Dorota Kupcha Leland Bliższe spojrzenie na sześć infekcji związanych z boreliozą, Touched by Lyme, 05.20217,  https://www-lymedisease-org.translate.goog/touchedbylyme-wayne-anderson/?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=pl&_x_tr_hl=nl&_x_tr_pto=ajax,elem,se dostęp z dnia 27.07.2021

[10] Burrascano JJ: Advanced topics in Lyme disease. Diagnostic hints and treatment guidlines for Lyme and other tick born illnesses. Sixteenth Edition, 2008.

[11] Dehio C, Tsolis RM. Type IV Effector Secretion and Subversion of Host Functions by Bartonella and Brucella Species. Curr Top Microbiol Immunol. 2017;413:269-295, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29536363/ dostęp z dnia 24.04.2021r.

[12] Margolis B, Kuzu I, Herrmann M, Raible MD, Hsi E, Alkan S. Rapid polymerase chain reaction-based confirmation of cat scratch disease and Bartonella henselae infection. Arch Pathol Lab Med. 2003 Jun;127(6):706-10. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12741894/ dostęp z dnia 08.08.2021

[13] Buhner S. H., Natural Treatments. For Lyme Coinfections: Anaplasma, Babesia and Ehrlihia, Wydawnictwo Inner Traditions 2015, s. 34

[14] Tully JG, Rose DL, Yunker CE, Cory J, Whitcomb RF, Williamson DL. Helical mycoplasmas (spiroplasmas) from Ixodes ticks. Science. 1981 May 29;212(4498):1043-5. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/7233197/ dostęp z dnia 20.07.2021

[15] Meyer Sauteur PM, Unger WWJ, van Rossum AMC, Berger C. The Art and Science of Diagnosing Mycoplasma pneumoniae Infection. Pediatr Infect Dis J. 2018 Nov;37(11):1192-1195. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30169485/ dostęp z dnia 20.07.2021

[16] Razin S, Yogev D, Naot Y. Molecular biology and pathogenicity of mycoplasmas. Microbiol Mol Biol Rev. 1998 Dec;62(4):1094-156, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/9841667/ dostęp z dnia 02.04.2021

[17] Meyer Sauteur PM, Unger WWJ, van Rossum AMC, Berger C. The Art and Science of Diagnosing Mycoplasma pneumoniae Infection. Pediatr Infect Dis J. 2018 Nov;37(11):1192-1195. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30169485/ dostęp z dnia 20.07.2021

[18] Rodríguez Y, Vatti N, Ramírez-Santana C, Chang C, Mancera-Páez O, Gershwin ME, Anaya JM. Chronic inflammatory demyelinating polyneuropathy as an autoimmune disease. J Autoimmun. 2019 Aug;102:8-37 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31072742/ dostęp z dnia 20.07.2021

[19] Müller N, Riedel M, Blendinger C, Oberle K, Jacobs E, Abele-Horn M. Mycoplasma pneumoniae infection and Tourette’s syndrome. Psychiatry Res. 2004 Dec 15;129(2):119-25. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15590039/ dostęp z dnia 20.07.2021

[20] Völter C, Helms J, Weissbrich B, Rieckmann P, Abele-Horn M. Frequent detection of Mycoplasma pneumoniae in Bell’s palsy. Eur Arch Otorhinolaryngol. 2004 Aug;261(7):400-4. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/14576947/ dostęp z dnia 20.07.2021

[21] https://akademia-boreliozy.pl/mykoplazma-2/ dostęp z dnia 20.07.2021

[22] Müller-Wening W, Bernsau I, Hamann J, von der Hardt H, Wenner J. Klinische und röntgenologische Beobachtungen an Kindern während einer Mykoplasma-pneumoniae-Epidemie 1974–1975 [Clinical and radiological findings in 78 children during the 1974/75 mycoplasma-pneumonia-epidemic (author’s transl)]. Monatsschr Kinderheilkd. 1977 Jun;125(6):634-9. German. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/882103/ dostęp z dnia 20.07.2021

[23] Gerber AC, Lütschg J, Schaad UB. Hirnstammenzephalitis und vesikuläres Exanthem, verursacht durch Mykoplasma pneumoniae [Brainstem encephalitis and vesicular exanthema caused by Mycoplasma pneumoniae]. Schweiz Med Wochenschr. 1984 Aug 7;114(31-32):1100-2. German. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/6494860/ dostęp z dnia 20.07.2021

[24] Meyer Sauteur PM, Unger WWJ, van Rossum AMC, Berger C. The Art and Science of Diagnosing Mycoplasma pneumoniae Infection. Pediatr Infect Dis J. 2018 Nov;37(11):1192-1195. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30169485/ dostęp z dnia 20.07.2021

[25] Sarathchandran P, Al Madani A, Alboudi AM, Inshasi J. Mycoplasma pneumoniae infection presenting as stroke and meningoencephalitis with aortic and subclavian aneurysms without pulmonary involvement. BMJ Case Rep. 2018 Jan 11;2018:bcr2017221831, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29326371/ dostęp z dnia 20.07.2021

[26] Klein G. Das pathogenetische Konzept der experimentellen Mykoplasma-Arthritis [Pathogenetic concept of experimental mycoplasma arthritis]. Fortschr Med. 1977 Feb 17;95(7):408-13. German. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/849853/ dostęp z dnia 20.07.2021

[27] Neuer A, Menton M. Bakteriologische Befunde bei Patientinnen mit zervikaler intraepithelialer Neoplasie [Bacteriological findings in patients with cervical intra-epithelial neoplasia]. Zentralbl Gynakol. 1995;117(8):435-8. German, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/7571906/ dostęp z dnia 20.07.2021

[28] Bashmakova MA. Mikoplazmennye infektsii genital’nogo trakta cheloveka [Mycoplasma infections of the human genital tract]. Vestn Akad Med Nauk SSSR. 1991;(6):13-6. Russian. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/1927029/ dostęp z dnia 20.07.2021

[29] Werni R, Mårdh PA. Genitale Mykoplasma-Infektionen [Genital mycoplasma infections]. Z Hautkr. 1985 Sep 15;60(18):1486-505. German. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/3904251/ dostęp z dnia 20.07.2021

[30] Saïd MH, Layani MP, Colon S, Faraj G, Glastre C, Cochat P. Mycoplasma pneumoniae-associated nephritis in children. Pediatr Nephrol. 1999 Jan;13(1):39-44. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10100287/ dostęp z dnia 20.07.2021

[31] Özel C, Dafotakis M, Nikoubashman O, Litmathe J, Matz O, Schöne U. Mykoplasma-pneumoniae-assoziierte Meningoenzephalitis [Mycoplasma Pneumoniae-Induced Meningoencephalitis]. Fortschr Neurol Psychiatr. 2015 Jul;83(7):392-6. German, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26200044/ dostęp z dnia 20.07.2021

[32] Sarathchandran P, Al Madani A, Alboudi AM, Inshasi J. Mycoplasma pneumoniae infection presenting as stroke and meningoencephalitis with aortic and subclavian aneurysms without pulmonary involvement. BMJ Case Rep. 2018 Jan 11;2018:bcr2017221831, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29326371/ dostęp z dnia 20.07.2021

[33] Chen W, Li D, Paulus B, Wilson I, Chadwick VS. High prevalence of Mycoplasma pneumoniae in intestinal mucosal biopsies from patients with inflammatory bowel disease and controls. Dig Dis Sci. 2001 Nov;46(11):2529-35. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11713965/ dostęp z dnia 21.07.2021

[34] Roediger WE. Intestinal mycoplasma in Crohn’s disease. Novartis Found Symp. 2004;263:85-93; discussion 93-8, 211-8. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15669636/ dostęp z dnia 20.07.2021

[35] Liu EM, Janigian RH. Mycoplasma pneumoniae: the other masquerader. JAMA Ophthalmol. 2013 Feb;131(2):251-3. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23411898/ dostęp z dnia 22.07.2021

[36] Bhushan G, Nischal N, Sharma P, Raina UK. Bilateral optic neuritis following Mycoplasma pneumoniae infection. Indian J Ophthalmol. 2014 Dec;62(12):1175-6, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25579368/ dostęp z dnia 22.07.2021

[37] Buhner S. H., Pokonać boreliozę. Naturalne sposoby leczenia i zapobiegania boreliozy i jej koinfekcji, s. 173

[38] Madison-Antenucci S, Kramer LD, Gebhardt LL, Kauffman E. Emerging Tick-Borne Diseases. Clin Microbiol Rev. 2020 Jan 2;33(2):e00083-18. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31896541/ dostęp z dnia 07.07.2021

[39] Bluszcz-Roznowska A, Olszok I, Kucharz EJ. Ehrlichioza [Ehrlichiosis]. Przegl Lek. 2005;62(12):1529-31. Polish. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16786789/ dostęp z dnia 22.07.2021

[40] Lotric-Furlan S, Petrovec M, Avsic-Zupanc T, Strle F. Ehrlichia antibodies, leukopenia and thrombocytopenia in initial phase of tick-borne encephalitis. Infection. 1998 Jul-Aug;26(4):253. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/9717688/ dostęp z dnia 18.07.2021

[41] Harkess JR. Ehrlichiosis. Infect Dis Clin North Am. 1991 Mar;5(1):37-51. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2051014/ dostęp z dnia 06.08.2021

[42] Walker DH, Ismail N, Olano JP, McBride JW, Yu XJ, Feng HM. Ehrlichia chaffeensis: a prevalent, life-threatening, emerging pathogen. Trans Am Clin Climatol Assoc. 2004;115:375-82; discussion 382-4, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17060980/ dostęp z dnia 04.08.2021

[43] Oteo JA, Brouqui P. Ehrlichiosis y anaplasmosis humana [Ehrlichiosis and human anaplasmosis]. Enferm Infecc Microbiol Clin. 2005 Jun-Jul;23(6):375-80. Spanish. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15970171/ dostęp z dnia 09.08.2021

[44] Conrad ME. Ehrlichia canis: a tick-borne rickettsial-like infection in humans living in the southeastern United States. Am J Med Sci. 1989 Jan;297(1):35-7, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2643878/ dostęp z dnia 09.08.2021

[45] Blanco JR, Oteo JA. Human granulocytic ehrlichiosis in Europe. Clin Microbiol Infect. 2002 Dec;8(12):763-72. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12519349/ dostęp z dnia 09.08.2021

[46] Dumler JS, Madigan JE, Pusterla N, Bakken JS. Ehrlichioses in humans: epidemiology, clinical presentation, diagnosis, and treatment. Clin Infect Dis. 2007 Jul 15;45 Suppl 1:S45-51. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17582569/ dostęp z dnia 10.08.2021

[47] Eldin C, Parola P. Rickettsioses [Rickettsioses]. Rev Prat. 2020 Feb;70(2):201-205. French. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32877141/ dostęp z dnia 10.08.2021

[48] Portillo A, Santibáñez S, García-Álvarez L, Palomar AM, Oteo JA. Rickettsioses in Europe. Microbes Infect. 2015 Nov-Dec;17(11-12):834-8. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26384814/ dostęp z dnia 10.08.2021

[49] Chmielewski T, Kuśmierczyk M, Fiecek B, Roguska U, Lewandowska G, Parulski A, Cielecka-Kuszyk J, Tylewska-Wierzbanowska S. Tick-borne pathogens Bartonella spp., Borrelia burgdorferi sensu lato, Coxiella burnetii and Rickettsia spp. may trigger endocarditis. Adv Clin Exp Med. 2019 Jul;28(7):937-943. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31374162/ dostęp z dnia 11.08.2021

[50] Nilsson K, Elfving K, Pahlson C. Rickettsia helvetica in patient with meningitis, Sweden, 2006. Emerg Infect Dis. 2010 Mar;16(3):490-2. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20202426/ dostęp z dnia 11.08.2021

[51] Jia N, Jiang JF, Huo QB, Jiang BG, Cao WC. Rickettsia sibirica subspecies sibirica BJ-90 as a cause of human disease. N Engl J Med. 2013 Sep 19;369(12):1176-8. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24047079/ dostęp z dnia 11.08.2021

[52] Fournier PE, Gouriet F, Brouqui P, Lucht F, Raoult D. Lymphangitis-associated rickettsiosis, a new rickettsiosis caused by Rickettsia sibirica mongolotimonae: seven new cases and review of the literature. Clin Infect Dis. 2005 May 15;40(10):1435-44. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15844066/ dostęp z dnia 12.08.2021

[53] Narra HP, Sahni A, Walker DH, Sahni SK. Recent research milestones in the pathogenesis of human rickettsioses and opportunities ahead. Future Microbiol. 2020 Jun;15(9):753-765.  https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32691620/ dostęp z dnia 12.08.2021

[54] Elwell C, Mirrashidi K, Engel J. Chlamydia cell biology and pathogenesis. Nat Rev Microbiol. 2016 Jun;14(6):385-400. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27108705/ dostęp z dnia 15.06.2021

[55] Kosińska M., Kraus-Filarska M., Zakażenia chlamydiowe w astmie. Leczenie makrolidami, Pneumonol. Alergol. Pol. 2009; 77: 541–548  https://journals.viamedica.pl/advances_in_respiratory_medicine/article/viewFile/27769/22540 z dnia 15.06.2021

[56] Baud D, Goy G, Jaton K, Osterheld MC, Blumer S, Borel N, Vial Y, Hohlfeld P, Pospischil A, Greub G. Role of Chlamydia trachomatis in miscarriage. Emerg Infect Dis. 2011 Sep;17(9):1630-5. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21888787/ dostęp z dnia 13.08.2021

[57] Rawre J, Dhawan B, Malhotra N, Sreenivas V, Broor S, Chaudhry R. Prevalence and distribution of Chlamydia trachomatis genovars in Indian infertile patients: a pilot study. APMIS. 2016 Dec;124(12):1109-1115. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27859690/ dostęp z dnia 14.08.2021

[58] Brunham RC, Rekart ML. Considerations on Chlamydia trachomatis disease expression. FEMS Immunol Med Microbiol. 2009 Mar;55(2):162-6. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19159424/ dostęp z dnia 13.08.2021

[59] Sun Y, Yang X, Liu Y, Wang L, Zhang G, Lu X. [Serotypic distribution of Chlamydia trachomatis infection of genital tract in males]. Zhonghua Yi Xue Za Zhi. 2014 Mar 4;94(8):606-8. Chinese. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24762692/ dostęp z dnia 17.08.2021

[60] Cevenini R, Costa S, Rumpianesi F, Donati M, Guerra B, Diana R, Antonini MP. Cytological and histopathological abnormalities of the cervix in genital Chlamydia trachomatis infections. Br J Vener Dis. 1981 Oct;57(5):334-7. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/7296254/ dostęp z dnia 17.08.2021

[61] Markowska J, Fischer N, Markowski M, Nalewaj J. The role of Chlamydia trachomatis infection in the development of cervical neoplasia and carcinoma. Med Wieku Rozwoj. 2005 Jan-Mar;9(1):83-6. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16082069/ dostęp z dnia 18.08.2021

[62] Markowska J. Rola zakazenia Chlamydia Trachomatis w rozwoju CIN i raka szyjki macicy [The role of chlamydia trachomatis infection in CIN and cervical cancer development]. Ginekol Pol. 2002 May;73(5):472-6. Polish. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12185710/ dostęp z dnia 18.08.2021

[63] Dieterle S. Chlamydieninfektionen in Gynäkologie und Geburtshilfe [Chlamydia infections in gynecology and obstetrics]. Geburtshilfe Frauenheilkd. 1995 Sep;55(9):510-7. German. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/7498719/ dostęp z dnia 18.08.2021

[64] Magri V, Boltri M, Cai T, Colombo R, Cuzzocrea S, i in. Multidisciplinary approach to prostatitis. Arch Ital Urol Androl. 2019 Jan 18;90(4):227-248. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30655633/ dostęp z dnia 18.08.2021

[65] Kanauchi M., Kawano T., Dohi K., Związek zakażenia Chlamydia pneumoniae z nefropatią cukrzycową, Diabetologia Praktyczna 2002;3(2):91-94 https://journals.viamedica.pl/clinical_diabetology/article/viewFile/8827/753434 z dnia 15.06.2021

[66] Darville T. Chlamydia trachomatis infections in neonates and young children. Semin Pediatr Infect Dis. 2005 Oct;16(4):235-44. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16210104/ dostęp z dnia 16.08.2021

[67] Balla E, Petrovay F, Erdősi T, Balázs A, Henczkó J, Urbán E, Donders GGG. Distribution of Chlamydia trachomatis genotypes in neonatal conjunctivitis in Hungary. J Med Microbiol. 2017 Jul;66(7):915-918. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28693667/ dostęp z dnia 16.08.2021

[68] Hammerschlag M.R., Zakażenia Chlamydia trachomatis i Chlamydia pneumoniae u dzieci i młodzieży, Pediatria w przeglądzie, luty 2004, 25 (2) 43-51; https://pedsinreview.aappublications.org/content/25/2/43 dostęp z dnia 18.08.2021

[69] Kariks J. Chlamydia trachomatis and SIDS. Med J Aust. 1990 Apr 2;152(7):384. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2093814/ dostęp z dnia 18.08.2021

[70] Nowaczyk P., Deptuła W., Chlamydophila pneumoniae – biotyp TWAR, Postepy Hig Med Dosw 2006; 60  https://phmd.pl/resources/html/article/details?id=6755&language=en z dnia 15.06.2021

[71] Alam MZ, Alam Q, Kamal MA, Jiman-Fatani AA, Azhar EI, Khan MA, Haque A. Infectious Agents and Neurodegenerative Diseases: Exploring the Links. Curr Top Med Chem. 2017;17(12):1390-1399. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28049398/ dostęp z dnia 14.08.2021

[72] Yao J, Dodson VJ, Frank MW, Rock CO. Chlamydia trachomatis Scavenges Host Fatty Acids for Phospholipid Synthesis via an Acyl-Acyl Carrier Protein Synthetase. J Biol Chem. 2015 Sep 4;290(36):22163-73. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26195634/ dostęp z dnia 15.08.2021

[73] Byrne GI. Chlamydia trachomatis strains and virulence: rethinking links to infection prevalence and disease severity. J Infect Dis. 2010 Jun 15;201 Suppl 2(Suppl 2):S126-33. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20470049/ dostęp z dnia 14.08.2021

[74] Reed SG, Lopatin DE, Foxman B, Burt BA. Oral Chlamydia trachomatis in patients with established periodontitis. Clin Oral Investig. 2000 Dec;4(4):226-32. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11218493/ dostęp z dnia 16.08.2021

[75] Dirks JAMC, van Liere GAFS, Hoebe CJPA, Wolffs P, Dukers-Muijrers NHTM. Genital and anal Chlamydia trachomatis bacterial load in concurrently infected women: a cross-sectional study. Sex Transm Infect. 2019 Aug;95(5):317-321.  https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31097678/ dostęp z dnia 13.08.2021

[76] Gonzales GF, Muñoz G, Sánchez R, Henkel R, Gallegos-Avila G., I in. Update on the impact of Chlamydia trachomatis infection on male fertility. Andrologia. 2004 Feb;36(1):1-23. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/14871260/ dostęp z dnia 17.08.2021

[77] Fredriksson-Ahomaa M, Stolle A, Korkeala H. Molecular epidemiology of Yersinia enterocolitica infections. FEMS Immunol Med Microbiol. 2006 Aug;47(3):315-29. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16872368/ dostęp z dnia 24.07.2021

[78] Fàbrega A, Vila J. Yersinia enterocolitica: pathogenesis, virulence and antimicrobial resistance. Enferm Infecc Microbiol Clin. 2012 Jan;30(1):24-32. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22019131/ dostęp z dnia 25.07.2021

[79] Shukla SK, Singh G, Ahmad S, Pant P. Infections, genetic and environmental factors in pathogenesis of autoimmune thyroid diseases. Microb Pathog. 2018 Mar;116:279-288. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29325864/ dostęp z dnia 01.08.2021

[80] Köhling HL, Plummer SF, Marchesi JR, Davidge KS, Ludgate M. The microbiota and autoimmunity: Their role in thyroid autoimmune diseases. Clin Immunol. 2017 Oct;183:63-74. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28689782/ Dostęp z dnia 01.08.2021

[81] Corapçioğlu D, Tonyukuk V, Kiyan M, Yilmaz AE, Emral R, Kamel N, Erdoğan G. Relationship between thyroid autoimmunity and Yersinia enterocolitica antibodies. Thyroid. 2002 Jul;12(7):613-7. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12193307/ dostęp z dnia 30.07.2021

[82] Chatzipanagiotou S, Legakis JN, Boufidou F, Petroyianni V, Nicolaou C. Prevalence of Yersinia plasmid-encoded outer protein (Yop) class-specific antibodies in patients with Hashimoto’s thyroiditis. Clin Microbiol Infect. 2001 Mar;7(3):138-43. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11318812/ dostęp z dnia 30.07.2021

[83] El Qouqa IA, El Jarou MA, Samaha AS, Al Afifi AS, Al Jarousha AM. Yersinia enterocolitica infection among children aged less than 12 years: a case-control study. Int J Infect Dis. 2011 Jan;15(1):e48-53. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21131221/ dostęp z dnia 27.07.2021

[84] Zheng H, Sun Y, Lin S, Mao Z, Jiang B. Yersinia enterocolitica infection in diarrheal patients. Eur J Clin Microbiol Infect Dis. 2008 Aug;27(8):741-52. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18575909/ dostęp z dnia 26.07.2021

[85] Debois J, Vandepitte J, Degreef H. Yersinia enterocolitica as a cause of erythema nodosum. Dermatologica. 1978;156(2):65-78. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/620866/ dostęp z dnia 29.07.2021

[86] Hammer M, Zeidler H, Klimsa S, Heesemann J. Yersinia enterocolitica in the synovial membrane of patients with Yersinia-induced arthritis. Arthritis Rheum. 1990 Dec;33(12):1795-800. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/2261001/ dostęp z dnia 19.07.2021

[87] Wallet F, Le Guern AS, Penven M, Senneville E, Savin C, Loïez C. Yersinia enterocolitica biotype 1B case report: an unusual pathogen in an osteoarticular infection on device. BMC Infect Dis. 2020 Jul 11;20(1):498. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32652941/ dostęp z dnia 25.07.2021

[88] Shepel M, Boyd J, Luider J, Gibb AP. Interaction of Yersinia enterocolitica and Y. pseudotuberculosis with platelets. J Med Microbiol. 2001 Dec;50(12):1030-1038. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11761186/ dostęp z dnia 29.07.2021

[89] Hoogkamp-Korstanje JA, de Koning J, Heesemann J. Persistence of Yersinia enterocolitica in man. Infection. 1988 Mar-Apr;16(2):81-5. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/3286508/ dostęp z dnia 28.07.2021

[90] Głowacka P, Żakowska D, Naylor K, Niemcewicz M, Bielawska-Drózd A. Brucella – Virulence Factors, Pathogenesis and Treatment. Pol J Microbiol. 2018 Jun 30;67(2):151-161. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30015453/ dostęp z dnia 02.08.2021

[91] Martirosyan A, Moreno E, Gorvel JP. An evolutionary strategy for a stealthy intracellular Brucella pathogen. Immunol Rev. 2011 Mar;240(1):211-34. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21349096/ dostęp z dnia 03.08.2021

[92] Roop RM 2nd, Gaines JM, Anderson ES, Caswell CC, Martin DW. Survival of the fittest: how Brucella strains adapt to their intracellular niche in the host. Med Microbiol Immunol. 2009 Nov;198(4):221-38. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19830453/ dostęp z dnia 03.08.2021

[93] Elfaki MG, Alaidan AA, Al-Hokail AA. Host response to Brucella infection: review and future perspective. J Infect Dev Ctries. 2015 Jul 30;9(7):697-701. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26230118/ dostęp z dnia 02.08.2021

[94] López-Santiago R, Sánchez-Argáez AB, De Alba-Núñez LG, Baltierra-Uribe SL, Moreno-Lafont MC. Immune Response to Mucosal Brucella Infection. Front Immunol. 2019 Aug 20;10:1759, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31481953/ dostęp z dnia 05.08.2021

[95] Akritidis N, Tzivras M, Delladetsima I, Stefanaki S, Moutsopoulos HM, Pappas G. The liver in brucellosis. Clin Gastroenterol Hepatol. 2007 Sep;5(9):1109-12. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17482524/ dostęp z dnia 04.08.2021

[96] Guo H, Wang Y, Yang Y, Liu W. Hepatosplenic brucella abscesses on computed tomography and magnetic resonance imaging: Case series. Medicine (Baltimore). 2019 Jun;98(24):e15881. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31192920/ dostęp z dnia 04.08.2021

[97] Young EJ, Hasanjani Roushan MR, Shafae S, Genta RM, Taylor SL. Liver histology of acute brucellosis caused by Brucella melitensis. Hum Pathol. 2014 Oct;45(10):2023-8. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25147098/ dostęp z dnia 04.08.2021

[98] Altiparmak MR, Pamuk GE, Pamuk ON, Tabak F. Brucella glomerulonephritis: review of the literature and report on the first patient with brucellosis and mesangiocapillary glomerulonephritis. Scand J Infect Dis. 2002;34(6):477-80, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12160181/ dostęp z dnia 04.08.2021

[99] Su YJ, Dong Q, Han XT, Wang JJ, Tian D, Jiang RM. [Clinical features of 9 cases of Brucella endocarditis]. Zhonghua Xin Xue Guan Bing Za Zhi. 2020 Feb 24;48(2):142-147. Chinese. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32135615/ dostęp z dnia 03.08.2021

[100] Lazutkin A, Korem M, Weinberger JM, Eliashar R, Hirshoren N. Otolaryngology/head and neck region manifestations of Brucella. Laryngoscope. 2018 Sep;128(9):2056-2059. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29332311/ dostęp z dnia 04.08.2021

[101] García-Méndez KB, Hielpos SM, Soler-Llorens PF, Arce-Gorvel V, Hale C, Gorvel JP, O’Callaghan D, Keriel A. Infection by Brucella melitensis or Brucella papionis modifies essential physiological functions of human trophoblasts. Cell Microbiol. 2019 Jul;21(7):e13019. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30817085/ dostęp z dnia 03.08.2021

[102][102] Zhu D, Zhang Y, Zhong X, Ma X, Ning H, Yang Y. [Six cases of Brucella infection in children and review of literatures]. Zhonghua Er Ke Za Zhi. 2015 Jun;53(6):464-7. Chinese. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26310559/ dostęp z dnia 05.08.2021

[103] Turkoglu SA, Halicioglu S, Sirmatel F, Yildiz M, Yildiz N, Yildiz S. Vasculitis and neurobrucellosis: Evaluation of nine cases using radiologic findings. Brain Behav. 2018 Mar 9;8(4):e00947. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29670827/ dostęp z dnia 04.08.2021

[104] Li Q, Dai F, Zhu L, Wang J, Jing Y. [Ocular syndromes in patients with neurobrucellosis]. Zhonghua Yan Ke Za Zhi. 2015 Dec;51(12):896-900. Chinese. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26888270/ dostęp z dnia 04.08.2021

[105] Rajan R, Khurana D, Kesav P. Deep gray matter involvement in neurobrucellosis. Neurology. 2013 Jan 15;80(3):e28-9. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23319480/ dostęp z dnia 04.08.2021

[106] Işıkay S, Yılmaz K, Ölmez A. Neurobrucellosis developing unilateral oculomotor nerve paralysis. Am J Emerg Med. 2012 Nov;30(9):2085.e5-7. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22244219/ dostęp z dnia 04.08.2021

[107] Argyriou AA, Karanasios P, Papapostolou A, Loukopoulou P, Makridou A, Marangos M, Makris N. Neurobrucellosis presenting as clinically definite amyotrophic lateral sclerosis. Int J Neurosci. 2018 Jul;128(7):686-688. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29198162/ dostęp z dnia 04.08.2021

[108] Yagupsky P, Morata P, Colmenero JD. Laboratory Diagnosis of Human Brucellosis. Clin Microbiol Rev. 2019 Nov 13;33(1):e00073-19. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31722888/ dostęp z dnia 02.08.2021